USAWIRI WA MWANAMKE KATIKA NYIMBO

Katika kujibu swali hili nimeligawa katika sehemu kuu tatu. Sehemu ya kwanza ni utangulizi ambapo nimeelezea maana ya nyimbo, usawiri na dhana ya mwanamke na ufafanuzi kuhusu lugha ya Kijita ambayo nimetumia nyimbo ya lugha hii kuonyesha jinsi mwanamke anavyosawiriwa. Sehemu ya pili ni nyimbo ambayo zinamuelezea mwanamke katika jamii na sehemu ya tatu ni kiini ambapo nimeelezea na kufafanua jinsi mwanamke anavyosawiriwa katika jamii.

Kwa mujibu wa Okpewho (1992), anaeleza kuwa nyimbo ni sanaa ya kuwasilisha ujumbe kwa hadhira inayoambatana na mdundo wa ngoma au muziki. Katika uimbaji fulani hutoa sauti inayoendana na mapigo ya ngoma au mziki na nyimbo hizi huweza kuimbwa katika tukio maalumu. Hivyo tunaona kuwa fasili ya inajikita katika vitu viwili, kuwa nyimbo huambatana na mdundo wa ngoma na mziki, lakini fasili hii imejikita kwenye mdundo wa ngoma tu wakati kuna midundo mbalimbali ambayo haihusishi ngoma peke yake bali kuna vitu vingine vinavyotoa mdundo.

Halikadhalika, Wamitila (2008), anafafanua kuwa nyimbo ni sanaa ya uimbaji inayoambatana na mdundo wa ngoma au muziki ili kufikisha ujumbe kwa hadhira. Anaendelea kufafanua kuwa mara nyingi nyimbo hizi huwa na muktadha kulingana na ujumbe uliolengwa, hivyo tunapata nyimbo za ndoa au harusi, hodiya, kimai, nyimbo za mazishi, nyimbo za kidini na nyimbo za mapenzi. Hivyo tunaona kuwa Wamitila fasili yake ya nyimbo imejikita zaidi kwenye vitu vitatu ambavyo ni mdundo wa ngoma, muktadha na ujumbe, halikadhalika tunaona kuwa fasili hii imejikita kwenye mdundo wa ngoma tu, wakati kuna midundo mbalimbali ambayo haihusishi ngoma pekee.

Kwa ujumla tunaona kuwa nyimbo ni aina ya sanaa katika fasihi ambayo hutumia lugha teule, sauti na kiimbo ili kufikisha ujumbe kwa hadhira lengwa. Pia nyimbo huusisha ala za muziki kama vile ngoma, gitaa, kinanda na huweza kuimbwa na mtu mmoja au zaidi.

Wataalamu mbalimbali wamefasili na kuelezea dhana ya mwanamke na maana ya usawiri kama ifuatavyo.

Kwa mujibu wa BAKITA (2015), anafafanua kuwa usawiri ni kitendo cha kutoa sura halisi ya kitu kwa kutumia mfumo wa kisanii kwa kalamu, rangi au mashine.

Nae, Engels (1948), anamuelezea mwanamke kwa kusema kuwa mwanamke alianza kubaguliwa kipindi kile ambacho jamii iligawanyika katika mfumo wa maisha hasa suala la umiliki wa mali. Mwanamke huwa anamajukumu ya kufanya kazi zote za nyumbani na anaonekana hana umuhumi wowote mbele ya mwanaume. Robert (1960), anaeleza nafasi ya wahusika hususani wanawake kuwa anamwona mwanamke kuwa ni mtu anayehitaji kusaidiwa, kuthaminiwa na kuheshimuwa. Mwandishi anatusihii tuwaheshimu wanawake na kuwapa haki zao wanazostahili kama vile kuwapa uongozi ili waonyeshe uwezo wao na kuacha kuwabagua. Tunaona anasisitiza zaidi wanawake kuheshimiwa na kupewa haki zao.

Durant (1985), anafafanua kuwa mwanamke ni binadamu mwenye jinsi ambaye ameshatimiza umri wa mtu mzima. Anaendelea kusema kuwa kazi nyingi katika jamii hufanya mwanamke. Anaendelea kusema kuwa kwa asili mwanamke hutaka amani na sio vita, inaonekana kuwa katika jamii nyingi za viumbe mwanamke hana silka ya ugomvi na ukorofi akiamua kupigana, basi ni kwa ajili ya watoto wake. Mwanamke ana subira zaidi kuliko mwanaume ingawa mwanaume ni jasiri zaidi katika kukubaliana na kazi za hatari na matatizo katika maisha. Mwanamke huwa na uvumilivu mkubwa zaidi na anaweza kukabiliana na ugumu na kero ndogondogo nyingi vizuri zaidi.

Morris (1993), anafafanua dhana ya mwanamke kwa kueleza kuwa wanawake wanabaguliwa katika masuala ya kijamii na kitamaduni hususani kutokana na tamaduni wanazorithi toka utotoni. Mfano katika jamii nyingi za Tanzania mtoto wa kike kazi zake ni kumsaidia mama jikoni wakati mtoto wa kiume anasoma na kuhudumiwa kila kitu. Anaendelea kusema kuwa tamaduni hizi zimepitwa na wakati kwani jinsi zote zinahaki sawa katika jamii.

Vazir haleh na wenzake (2003), wanadai kuwa kwa muda wa miongo kadhaa iliyopita, wanawake wametokea kuwa wenye juhudi nyingi katika masuala ya jamii zao. Lakini hadi sasa bado wangali mbali sana na mahali ambapo wangestahili kuwa iwe ni katika sekta ya binafsi au ya umma. Asilimia ya wanawake wanaoshikilia nafasi za juu za uongozi na usimamizi katika kazi mbalimbali ni ndogo sana, pia kiwango cha wanawake wanaoshiriki katika maamuzi ya kiuchumi ya ngazi za juu kimeendelea kuwa kidogo mno. Hadi sasa serikali zilizo nyingi hazijali wala hazionyeshi nia ya kutaka kukidhi mahitaji ya kazi za kitaaluma na uongozi kwa wanawake. Utofauti huu wa kijinsia sio matokeo ya kipengele kimoja tu cha utaratibu wa kihistoria kama vile tabia za kijamii, dini, mahusiano ya kiuchumi au sheria bali ni matokeo ya mchanganyiko wa sababu zilizotofauti. Wanawake wengi wanatambua utata wa mfumo wa kijamii ambao bila sababu za msingi huwanyanyasa na huwanyima nafasi ya kukuza na kutumia vipaji vyao. Kwa mtazamo huo wanawake wanatambua kuwa tatizo lao kubwa sio kushindana na wanaume tu bali pia ni jinsi gani ya kujenga fikra mpya na kusaidia kujenga mfumo mpya wa jamii ambao umewafunga watu wote.

Kwa hiyo ili wanawake waweze kutimiza wajibu wao ipasavyo popote pale walipo, hawana budi wajitahidi kushiriki kadri wanavyoweza katika masuala ya jamii zao. Ni lazima uwezo na madaraka yao ya utendaji yaimarishwe.

Richard na wenzake (2007) wanatueleza kuwa, masuala ya wanawake yalianza kuzungumziwa katika karne ya 19 na kutia fora katika miaka ya 60 na 70 ya karne iliyopita. Kwa mujibu wa watafiti hawa, wakati huu ndipo wanawake hususani wa Magharibi walipoanza kuzungumzia masuala yao katika machapisho. Hata hivyo pamoja na jitihada hizo bado wimbi kubwa la malalamiko dhidi ya dhuluma na uvunjaji wa haki za wanawake kwa takribani nyanja zote za maisha yalizidi kuongezeka. Kwa mujibu wa (TGNP 2001), katika bara la Afrika hususani Kusini mwa Afrika, wanawake wameonekana kuwekwa katika kundi la wanyonge na walioachwa nyuma kiasi kwamba, bado hawajafaidi hali ya usawa kama walivyo wanaume katika kupata huduma mbalimbali za kijamii. Hali hii inatushawishi kufanya utafiti ili kuweka mkakati na mapendekezo ya kumkwamua mwanamke wa Afrika.

Chaligha (2011), anafafanua kuwa wanawake kwa kiasi kikubwa ndio hupewa majukumu mengi na makubwa kwenye jamii zao. Anafafanua zaidi kuwa katika uongozi wanawake hupewa nafasi za chini kuliko wanaume kwa sababu ya kutokuwepo kwa ushirikiano na kuwaona kuwa wao ni wadhaifu.

Ifuatayo ni historia fupi kuhusu lugha ya kijita ambayo tumetumia nyimbo za lugha hii kuelezea jinsi mwanamke anavyosawiriwa kwenye jamii.

Kwa mujibu wa Massamba (2006), anafafanua kuwa, Wajita ni jamii mojawapo kati ya jamii zinazopatikana katika nchi ya Tanzania na wanaishi mkoa wa Mara. Nae Manyama (2013), anafafanua kuwa, neno majita lilitokana na mlima “Masita” ambao ndio chimbuko la jina la kabila la Wajita na sehemu yao wanayokaa inaitwa Majita. Hii ni kutokana na kwamba wazungu yaani Wadachi walishindwa kutamka neno masita badala yake wakatamka majita, hivyo kufuatia matamshi hayo watawala wa kikoloni waliweka katika maandishi na watu wote mpaka sasa wanaita sehemu hiyo Majita.

Ufuatao ni wimbo wa Kijita unaoitwa NDOLELA ulioandikwa na kuimbwa na Maringo.

Wimbo huu katika kabila la wajita huibwa katika sherehe ya harusi na humuhusu mwanamke anayeolewa, hivyo mwanamke huimbiwa wimbo huu kwenye sherehe yake ya kuolewa. Katika wimbo huu kiitikio huimbwa kila baada ya kuimba ubeti mmoja.

Kiitikio

Ndolelaa, ndolelaa bhabha, ndolela karukuru awe

Ndolela chaseleleka x 2

Mabeti

Lata awe nyabhusita gutu, ndolela bhabha, (baba mtengeneza zizi, angalia)

gega jing’a jo omwana wao ugende ulebhe, (chukua ng’ombe za binti yako ukachunge)