Dhana ya Fasihi Simulizi kwa mujibu wa wataalamu mbalimbali Tanzania na Kenya

Kwa kuanza na maana ya fasihi Mulokozi (2017; 6) Anasema kuwa fasihi ni Sanaa ya lugha yenye ubunifu inayojaribu kusawili vipengele vya maisha, mahusiano, mazingira na hisia za watu katika muktadha fulani anaendelea kusema kuwa fasihi imegawanyika katika sehemu kuu mbili ambazo ni fasihi simulizi na fasihi andishi. Hivyo kwa swali letu tutajikita Zaidi katika kueleza na kufafanua dhana ya fasihi simulizi kwa mujibu wa wataalamu mbalimbali kwa kuanza na wataalamu wa Tanzania.

Matteru (2003), anasema fasihi simulizi ni aina ya fasihi ambayo hutumia midomo katika kuumbwa, kuwasilishwa, na kusambazwa kwa wasikilizaji na watuamiaji wake, anaendelea kusema kuwa ni Sanaa itumiayo maneno katika kutoa dhana Fulani hutegemea sana nyenzo mbalimbali za kuonekana na kusikika zitumiwazo na binadamu katika kujieleza mathalani fasihi simulizi hutegemea utendaji ili kukamilika. Fasili hii ya Matteru ina ubora kwani imetupatia mwanga wa namna ya uwasilishwaji na utendaji wa fasihi simulizi kwa upande wa uwasilishaji wa fasihi simulizi fasihi hii imetupa mwanga kuwa fasihi simulizi huwasilishwa kwa njia ya mdomo na kwa upande wa utendaji ameonesha kuwa fasihi simulizi hutumia vitabia, miondoko na visogeo katika utendaji wake. Licha ya fasili hii kuwa na ubora pia ina udhaifu kwani mtaalamu huyu hajabaini uwepo wa umuhimu wa kichwa katika kuumbwa kwa fasihi simulizi kwani kichwa ndicho hutumika kuumba na kutunza fasihi simulizi kabla na baada ya uwasilishwaji.

Balisidya M.L (1982;1). Ameeleza kuwa fasihi simulizi “Is the type of literature that is very much dependent on verbal performance distribution and circulation. Even though it can be preserved through script and in fact the scripts can be used to aid its composition oral literature remains oral likely any verbal communication oral literature employs the use of the ear and eyes”. Kwa maana kuwa

“Ni ile aina ya fasihi ambayo hutegemea sana usanii wenye sauti katika mtawanyiko na usambazwaji wake hata kama inaweza kusambazwa kwa maandishi. Kwa kweli maandishi yanaweza kusaidia kuongeza utunzi. Fasihi simulizi hubaki kuwa ya mdomo. Kama mawasiliano yoyote ya maneno, fasihi simulizi hutumia sikio na jicho”

Fasili hii ni bora kwani fasihi simulizi hutegemea sana usanii wenye sauti (yaani matumizi ya mdomo) Katika usambazaji wake japo hajagusia uhifadhi wake kabla na baada ya uwasilishaji.

Mulokozi (1996;24). Fasihi simulizi ni fasihi inayotungwa au kubuniwa kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia yam domo na vitendo bila kutumia maandishi. Anaendelea kusema fasihi simulizi ni tukio linalofungamana na muktadha (mazingira) Fulani wa kijamii na kutawaliwa na mwingiliano wa mambo sita: fanani, hadhira, fani inayotendwa, tukio, mahali, na wakati. Fasili hii imefanikiwa kueleza namna fasihi simulizi inavyotungwa au kubuniwa kichwani inavyowasilishwa kwa njia yam domo na vitendo bila kutumia maandishi japo amepuuza maandishi kama njia moja wapo ya utunzaji wa kazi za fasihi simulizi ikishirikiana na njia zingine za utumiaji wa kazi za fasihi simulizi kama vile kanda za video na vinasa sauti.

Mbunda (1993:3) anasema kuwa fasihi simulizi ni kazi ya sanaa inayotumia lugha. Kazi hiyo huhifadhiwa kwa kichwa na kusambazwa kwa njia ya masimulizi ya mdomo. Anaendelea kusema kuwa fasihi simulizi imekuwa ikirithishwa kutoka kizazi hadi kizazi. Fasili hii ina ubora wake kwa sababu ni kweli fasihi simulizi hurithishwa kutoka kizazi hadi kizazi na pia uwasilishwaji wake ni wa masimulizi ya mdomo. Lakini kwa upande mwingine ina mapungufu kwa sababu inaonesha njia moja tu ya uhifadhi wa fasihi simulizi kwa maana kwamba fasihi simulizi huhifadhiwa kichwani tu, fasili hii haijazungumzia uhifadhi wa njia zingine ambazo ni vinasa sauti, kanda za kurekodi, na maandishi.

Baada ya kuona fasili mbalimbali za fasihi simulizi kutoka kwa wataalamu wa kitanzania sasa tuangazie wataalamu wa fasihi simulizi kutoka Kenya wanavyofasili fasihi simulizi huku tukitazama ubora na udhaifu wa fasili zao kama ifuatavyo:-

Wamitila (2003;43). Anafasiri dhana hii ya fasihi simulizi kuwa ni dhana inayotumika kurejelea kazi ambazo kimsingi hupokezana kwa njia ya masimulizi au kwa mdomo. Sanaa hii ambayo huweza kuhifadhiwa kwa njia kuu mbili yaani njia ya mdomo na maandishi. Anaendelea kusema “fasihi simulizi siyo simulizi tena bali inahifadhiwa kwa njia mbalimbali kama vile kinasa sauti, kanda za video na kompyuta. Mtaalamu huyu ameweka msisitizo juu ya uwasilishwaji wa fasihi simulizi kwa njia ya mdomo pia ameonyesha njia mbalimbali za utunzaji na uhifadhi wa kazi za fasihi simulizi ambazo amezitaja kuwa ni kinasa sauti, kanda za video na kompyuta.

Njogu (2013:2). Anaeleza kuwa fasihi simulizi ina ubunifu na uhai wa kipekee wenye kutoa fursa njema ya kuibua nadharia za kijamii, kiuchumi na kisiasa. Pia anaifananisha aina hii ya fasihi na uti wa mgongo wa maendeleo ya binadamu kwani ndani yake kuna simulizi, maigizo, tathimini za mazingira na mahusiano. Ubora wa fasili hii ni kuwa imetuonesha kuwa fasihi simulizi ni hai na ina ubunifu wa kipekee wenye kuibua nadharia mbalimbali. Udhaifu wa dhana hii haijaweza kufafanua ni kwa vipi fasihi simulizi huumbwa, huhifadhiwa na kusambazwa.

M’ngaruthi (2008;3). Anasema fasihi simulizi inaweza kuelezwa kama aina ya Sanaa inayowasilishwa kwa ubunifu kupitia lugha ambayo haijandikwa , anaendelea kusema kuwa hata hivyo kufikia sasa fasihi hii imepata kuhifadhiwa kwa njia mbalimbali ili isipotee. Baadhi ya njia hizi za uhifadhi ni kama vile kupitia maandishi, kanda za kunasa sauti na picha au hata tarakilishi. Ubora wa fasili ni kuwa amezungumzia nyenzo muhimu ya fasihi simulizi ambayo ni lugha hususani lugha ya mazungumzo, yaani isiyo katika maandishi pia ameonesha uhifadhi wake ambao ni maandishi, kanda za kunasa sauti na picha au hata tarakilishi, lakini ameonesha udhaifu kwani hajaeleza namna inavyobuniwa.

Uwasilishaji, katika kuangalia kigezo cha uwasilishwaji wa kazi za fasihi simulizi wataalamu walio wengi wametofautiana kwa namna moja ama nyingine kwa mfano:- Matteru (1983) anasema kuwa fasihi simulizi ni aina ya fasihi ambayo hutumia mdomo kuumbwa, kuwasilishwa, na kusambazwa kwa wasikilizaji na watumiaji wake. Mtaalamu huyu ameonesha wazi kuwa fasihi simulizi huwasilishwa kwa njia ya mdomo na wanaomuunga mkono mtaalamu huyu ni Balisidya (1982), 

Mulokozi (1996), Mbunda ( 1992), Wamitila (2003) wakati Njogu (2013) yeye hajaonesha wazi suala la matumizi ya ,mdomo katika uwasilishwaji wa kazi za fasihi simulizi anaposema

“Aina hii ya fasihi ni uti wa mgongo kwa maendeleo ya binadamu kwani ndani yake kuna usimulizi, maigizo, tathimini za mazingira na mahusiano”. Baada ya kuangalia fasili za wataalamu kwa kubaini ubora na udhaifu sasa tuone mfano na utofauti baina ya fasiri hii kwa kuzingatian baadhi ya sifa bainifu za fasihi simulizi ambazo ni uwasilishaji, uhifadhi, utendaji na hadhira kama ifuatavyo:-

Uhifadhi, suala la uhifadhi wa fasihi simulizi limezungumziwa na wataalamu kwa namna tofauti huku wengine wakishindwa kuonesha waziwazi ni kwa namna gani fasihi simulizi huhifadhiwa kwa mfano:- M’ngaruthi (2008:24) anaeleza kuwa fasihi simulizi inaweza kuhifadhiwa kwa maandishi, vinasa sauti, picha au hata tarakirishi. Wakati Balisidya (1983) anasema fasihi simulizi ni ile ambayo hutegemea sana usanii wenye sauti katika mtawanyiko na usambazaji wake hata kama inaweza kusambazwa kwa maandishi kwa kweli maandishi yanaweza kusaidia kuongeza utunzi. Fasihi simulizi hubaki kuwa ya mdomo kama mawasiliano yoyote ya maneno, fasihi simulizi hutumia sikio na jicho. Mtaalamu huyu ameonesha njia moja tu ya uhifadhi wa maandishi. Wataalamu wengine kama vile Matteru, mulokozi, Wamitila, na Njogu hawajaligusia suala la uhifadhi katika uhifadhi wao. Kwa mfano:- Mulokozi (1996:34) anasema fasihi simulizi ni fasihi inayotungwa au kubuniwa kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia ya mdomo na vitendo bila kutumia maandishi.

Utendaji, kwa upande wa utendaji wataalamu hawa wametofautiana kukielezea kipengere hiki katika fasili zao kuna waliokiona kipengere hiki kuwa ni cha muhimu na kuna waliokipuuza kwa namna fulani kwa mfano:- Matteru (1983) na Mulokozi (1996) waliona ni kipengere cha muhimu sana katika fasihi simulizi Mulokozi (amekwishatajwa) yeye anasema kuwa ni fasihi iliyotungwa au kubuniwa kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia yam domo na vitendo bila kutumia maandishi. Kutokana na fasili hii tunaona kuwa suala la utendaji limechukuliwa kuwa ni la muhimu sana. Wakati kwa wataalamu kama Balisidya, Mbunda na Wamitila hawakuona umuhimu wa matendo (utendaji) katika kufasili dhana hii.

Hadhira, suala la hadhira pia limezungumziwa na baadhi ya wataalamu huku wengine hawakuliongelea kwa Mfano:- Mulokozi (ameshatajwa) anazungumzia hadhira katika fasihi simulizi kuwa ni jambo la muhimu sana na anasema kuwa

“fasihi simulizi ni tukio linalofungamana na muktadha (mazingira) Fulani wa kijamii na kuitawaliwa na muingiliano wa mambo sita yaani fanani, hadhira, fani inayotendwa, tukio, mahali, na wakati. Hapa anasisitiza kuwa hadhira ni muhimu sana katika fasihi simulizi kwani wao ndio washiriki na wahakiki wa Sanaa hiyo inayowasilishwa na fanani. Suala hili la hadhira linaungwa mkono na Wamitila (amekwishatajwa) yeye anasema “ hadhira ya fasihi simulizi inaweza kuwa tendi ambayo inashiriki na kuchangia katika uwasilishwaji wa kazi inayohusika” hapa Wamitila anaonesha ushirikiano baina ya fanani na hadhira katika fasihi similizi. Wakati wataalamu wengine hawakuzungumzia suala la hadhira.

Baada ya kulinganisha na kulinganua fasili hizi za wataalamu tumebaini kuwa fasili ya Mulokozi (1996) kama anvyosema fasihi simulizi ni fasihi inayotungwa au kubuniwa kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia yam domo na vitendo bila kutumia maandishi. Fasihi hii kwa kiasi ni bora kuliko zingine kwani imegusia sifa za msingi za kazi ya fasihi simulizi ambazo ni kutungwa au kubuniwa kichwani, kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia ya mdomo na vitendo.

Hivyo basi fasihi simulizi inapaswa kuwa na sifa bainifu ambazo zitaifanya kuwa tofauti na fasihi andishi sifa hizi zimekuwa zikibadilika kulingana na maendeleo ya sayansi na tekinolojia sifa hizi ni uwasilishwaji, kuwa fasihi simulizi huwasilishwa kwa njia ya mdomo au masimulizi japo maendeleo ya sayansi na tekinolojia yameleta maendeleo katika hili kwani fasihi simulizi imekuwa ikiwasilishwa kwa vyombo kama vile redio, televisheni pamoja na tarakirishi. Pia sifa nyingine ni utendaji wa papo kwa papo japo kwa sasa utendaji sio lazima kuwa wa papo kwa papo kwani kazi ya fasihi yaweza kurekodiwa na kutunzwa ili iwasiliswe pasi na kuwepo na fanani hai. Sifa nyingine ni uhusishwaji wa fanani na hadhira fasihi simulizi huhusisha fanani na hadhira japo kwa sasa fanani na hadhira si lazima wawe ana kwa ana, Pia humilikiwa na jamii nzima ambapo huwa ni tukio ambalo hufungamana na muktadha au mazingira