tofauti za matumizi ya lugha

4.3 Tofauti za lugha za Pijini, Krioli na lugha nyingine

Pijini na Krioli ni dhana ambazo zinapaswa kufafanuliwa kwa pamoja kwa sababu kuwepo kwa Krioli kunategemea kuwepo kwa Pijini.  Kwa mujibu wa De Camp (1971) na Hall (1972), Pijini ni lugha yenye mfumo uliorahisishwa sana ambao hutumiwa na wazungumzaji wenye lugha tofauti katika mazingira maalumu baina yao na kwamba Pijini siyo lugha mama kwa mzungumzaji yeyote.

Mazingira maalumu huwa ndio kichocheo cha kuzuka kwa lugha za pijini. Kihistoria, mazingira maalumu ni kama vile:-

ü  yale yaliyotokea kwenye mashamba makubwa ya miwa, pamba n.k

ü  katika mazingira ya misafara ya watumwa iliyotokea zamani kwenye karne ya 15 na kuendelea.

ü  Mazingira ya kwenye machimbo ya migodi mbalimbali

ü   Mazingira ya kuwa ndani ya meli kubwa kwa siku nyingi

ü  Makambi mbali mbali ya kijeshi, ya wakoloni yaliyokuwa na wanajeshi mchanganyiko kutoka mataifa mbali mbali.

Mazingira haya maalumu tuliyoyataja hapa ni matukio halisi ya kihistoria ambayo yalitokea katika karne ya 15.

Kwa mujibu wa De Camp (keshatajwa) na Hall (keshatajwa), Krioli ni lugha mama zinazotumiwa na wazungumzaji wazawa ambao kihistoria wametokana na jamiilugha ya pijini.

v  Lugha za Pijini na Krioli hutofautiana na lugha nyingine kutokana na sifa za msingi zifuatazo:-

ü  Kwa asili ni lugha chotara.

Asili ya lugha za Pijini na Krioli ni mazingira maalumu ya mchanganyiko au mwingiliano wa jamiilugha mbalimbali zisizokuwa na uhusiano wa karibu na makundi ya lugha za jamii hizo. Jamiilugha hizo hujikuta zikiishi pamoja kwa muda mrefu katika mazingira maalumu ya kibiashara au ya kufanya kazi mbalimbali. Kuzuka kwa lugha hizi za Pijini na Krioli, miongoni mwa wanajamiilugha hao ni matokeo ya kukosa lugha nyingine inayofahamika kwa wanajamiilugha hao, ambayo ingeweza kutumika kwa mawasiliano baina yao. Lugha nyingi za Pijini zina asili ya lugha za Ulaya lakini pia kuna chache zilizo na asili ya lugha za Afrika na Asia. Hali hii imetokana na nchi nyingi za Afrika na Asia kutawaliwa na wakoloni wa kutoka ulaya. Ukichunguza kwa makini misamiati ya lugha za Pijini na Krioli utagundua kuwa idadi kubwa ya misamiati hiyo imetokana na lugha ya Kiingereza, Kifaransa, Kireno, Kihispania, Kijerumani n.k

Mbali na kuwepo kwa Pijini na Krioli zenye asili ya lugha za ulaya, ziko pia zenye asili ya lugha za Afrika na Asia. Kwa mfano, huko New Guinea, kwa mfano, kuna Pijini inayojulikana kama Melanesian Pidgin English (MPE) Hii ni Pijini yenye asili ya Afrika iliyotumiwa na watawala wa Kijerumani katika karne ya 20 kama lugha ya kufundishia mafunzo ya polisi kwa vijana wa New Guinea.

ü  Zina mfumo wa lugha sahili

Mfumo wa lugha ulio sahili ni ule ambao sarufi yake ni sahili pia. Ni mfumo wa lugha unaotumia maneno machache sana kwa madhumuni ya mawasiliano sahili ili kukidhi haja ya wazungumzaji walioko katika mazingira maalumu. Kimsingi misamiati mingi ya miundo ya lugha hizi huwa haitokani na lugha mama za wazungumzaji wa Pijini na Krioli, bali kwa kiasi kikubwa, hutokana na lugha za kigeni zenye hadhi ya juu na kiasi kidogo sana cha msamiati wa kutokana na lugha zao za asili. Hata hivyo, jambo la msingi la kukumbuka hapa kuhusu msamiati wa lugha ni kwamba maneno mengi ya Pijini na Krioli huwa yana maana nyingi za kikoa kimoja kutoka lugha chasili au lugha nyingine ili kuweza kukidhi mahitaji ya mwasiliano ya wazungumzaji wake. Mifano ifuatayo inadhihirisha hoja hiyo:-

1.                  Neno spit kutoka Pijini ya Chinese Pidgin English CPE lina maana ya:

           (a) kutema

           (b) kutapika

5. Neno gras kutoka Pijini ya MPE lina maana ya:

            (a) Kitu chochote kinachoota ardhini

             (b) Kitu chochote kinachoota mwilini n.k

6. Neno anner la Pijini inayojulikana kama Russenorsk iliyokuwa ikizungumzwa na jamii ya Wa- Norway na Warusi katika karne ya 19 lilikuwa na maana ya

              (a) – a pili

              (b) – a kufuata

Kwa kuzingatia hoja ya neno kuwa na maana nyingi za kikoa, neno gras lina maana za majani, mimea, nywele, ndevu, na manyoya.                                                                         

ü  Hutumika zaidi katika mawasiliano yasiyo rasmi

Kihistoria, lugha za Pijini na Krioli zinajulikana kuwa ni lugha  zinazotumikwa kwa  mawasiliano ambayo ni sahili na kwa sababu hii hutumika zaidi katika mawasiliano yasiyo rasmi, lugha nyingi za Pijini na Krioli hazikusanifiwa. Mfano mwingine wa Pijini yenye asili ya Afrika na Asia ni Pijini inayojulikana kama fanakalo inayotumika Afrika kusini.