FASIHI NGOMA

Utanzu wa fasihi ngoma katika fasihi simulizi unasemwa kuwa ni miongoni mwa tanzu
kongwe sana kwani ulianza sambamba na uumbaji wa dunia. Ushe (2012) akimnukuu Melvin
(1975) anabainisha hili anaposema:
The Talking Drum is the cultural instrument which have endured and survived the test of
time up to the present generation. The history of the Talking Drum is as old as creation
itself. In many parts of Africa, the Talking Drum is used as means of notification,
alertness and entertainment of people in palaces or during ceremonies.
Ngomezi ni zana ya kitamaduni ambayo imepitia vizazi mbalimbali hadi kufikia kizazi
cha sasa. Historia ya ngomezi ni kongwe kama ilivyo historia ya uumbaji wenyewe.
Katika sehemu nyingi za Afrika, ngomezi hutumika kama njia ya mawasiliano, kutoa
tahadhari na kuburudisha watu katika makasri ya Wafalme na watawala au wakati wa
sherehe (Tafsiri yetu).
Nukuu hii inathibitisha kuwa utanzu huu umekuwapo katika jamii za Kiafrika kwa muda mrefu.
Hata hivyo, kwa upande mwingine, utanzu huu ni mchanga kuliko tanzu nyinginezo za fasihi
simulizi na si utanzu unaoeleweka vizuri sana miongoni mwa wanafunzi wa fasihi. Tunauchukulia
kuwa ni mchanga kutokana na ukweli kuwa ni utanzu ambao haujaanza kubainishwa zamani sana
japo umekuwapo katika jamii mbalimbali kwa muda mrefu. Labda kutotambulika kwake
kulitokana na wanafasihi kusita kuitambua ngoma kama kazi ya fasihi. Ngoma kwa uasili wake
huonekana kama aina ya sanaa za maonesho (Mhando na Balisidya, 1976:7), lakini si fasihi kwa
kuwa fasihi ni sanaa ambayo ni lazima itumie lugha kuwasilisha maudhui kwa jamii lengwa. Kwa
kuwa ngoma katika makabila mengi huwa ni midundo tu isiyokuwa na lugha yoyote itokayo katika
midundo hiyo, wanafasihi wengi waliacha kubainisha uwezekano wa kuwa na fasihi ngoma.
Ukweli ni kuwa upo uwezekano wa kuwa na ngoma ambayo inatoa lugha (maneno). Ngoma hizo
kwa kawaida huwa ni tofauti na ngoma za kawaida na ndiyo maana wanafasihi wengi huziita
ngomezi.
Sababu ya pili iliyosababisha utanzu wa ngoma kuchelewa kubainishwa na wanafasihi ni
kuwa aina hii ya fasihi haipatikani katika jamii nyingi sana kama zilivyo tanzu nyingine za fasihi
simulizi. Utanzu huu unasemwa kuenea sana katika jamii za Afrika Magharibi na tafiti za hivi
karibuni zimejaribu kubainisha kuwa upo uwezekano wa fasihi hii kuwapo katika jamii za Afrika
Mashariki (taz. Mulokozi, 1996).
Utanzu wa fasihi ngoma au ngomezi kama unavyoitwa na wengine, umeelezwa sana na
Kwabena Nketia katika maandiko yake mbalimbali. Nketia ni profesa na mtaalamu wa muziki
aliyefanya tafiti nyingi katika miziki asilia ya Kiafrika na kuandika vitabu mbalimbali kikiwemo
The Music of Africa (1974). Katika utafiti wake kuhusu ngoma, Nketia alibaini kuwa kuna aina
tatu za ngoma. Ambazo ni ngoma za ishara (signal drumming), ngoma za kuchezwa (dance
drumming) na ngoma za kifasihi/ngomezi (talking drums). Uainishaji huu unatupa ufahamu kuwa
si kila aina ya ngoma ni ngoma za kifasihi (ngomezi); zipo ngoma ambazo hazina ufasihi wowote.
Ufasihi wa ngomezi unatokana na ukweli kuwa ni ngoma ambazo hugeza vidatu na toni za lugha
ya mazungumzo. Milio ya ngomezi inaweza kurekebishwa kulingana na jinsi wapigaji
wanavyozipiga na kubadilisha nguvu wanayoitumia katika kupiga. Mapigo hayo, kwa hiyo, hugeza
sauti ya watu wanaoongea na ndiyo maana huitwa ngomezi (Ushe, 2010 na 2012). Fasihi ngoma
hutoa sauti za kimapokeo zilizozoeleka katika jamii kama vile methali au majigambo na hivyo
kueleweka kirahisi miongoni mwa wanajamii. Neno la Kiingereza la utanzu huu “talking drums”
linasawiri uhalisi wa kile ngoma hizi zinachokifanya; ngoma hizi zinaongea. Hivyo, ngomezi ni
tofauti na aina nyingine za ngoma ambazo haziongei bali hutoa midundo tu kwa maksudi maalum
kama vile kuburudisha, kutoa taarifa na kadhalika. Aidha, ngomezi hazikueleweka kwa mtu yeyote
bali kwa watu wenye ujuzi na lugha inayogezwa. Vilevile, ngoma hizi zilipigwa na wapigaji
maarufu waliobobea katika upigaji wake, si kila mtu aliweza kuzipiga ngoma hizi.
Nketia (1963) anabainisha kuwa katika historia ya Afrika, fasihi ngoma imekuwa ikitumika
kwa malengo mbalimbali. Malengo hayo, hata hivyo, yamekuwa yakibadilika kulingana na wakati �