ISIMU JAMII

ü   

2.2 Jamiilugha zinazotumia lugha moja

ü  Jamiilugha inayotumia lugha moja ni ile ile jamiilugha asilia ambayo haijawahi kutawaliwa wala haijaingiliwa katika utawala wa kiserikali.

ü  Katika jamiilugha ya namna hiyo, lugha moja tu inayosemekana kuwa inatumika katika maeneo yote ya matumizi ya lugha. Lugha hiyo inatumika katika maeneo rasmi ya matumizi ya lugha kama vile katika shughuli za mahakama, elimu, utawala na maeneo yasiyo rasmi ya matumizi ya lugha kama vile mawasiliano ya kawaida ya ndani ya familia na miongoni mwa majirani.

ü  Kadhalika, wanajamiilugha wote wanadhaniwa kuwa wanaifahamu na kuitumia lugha hiyo katika shughuli zao.

ü  Katika karne ya leo ya maingiliano na mawasiliano bora miongoni mwa jamii mbalimbali duniani ni nadra sana kupata jamiilugha inayotumia lugha moja katika mawasiliano yake. Hali hii inatokana na sababu mbalimbali kama vile uhamiaji, biashara, utalii, elimu, dini, kuoleana na mawasiliano ya kimtandao.

ü  Kwa kutumia hasa mbinu ya mawasiliano ya kisasa ya Kiteknolojia ya Habari ya Mawasiliano (TEHAMA), dunia iliyo na mataifa mengi yenye jamiilugha mbalimbali sasa inaonekana kama kijiji. Dunia sasa imekuwa kama kijiji kwa sababu mawasiliano baina ya jamiilugha ya taifa moja na jamiilugha za mataifa mbalimbali yamerahisishwa kupitia radio, televisheni, simu za mikononi na hata kwa njia za kielektroniki kupitia mifumo ya kompyuta.

ü  Lugha tofauti zinazotumiwa na jamiilugha mbalimbali katika mwasiliano miongoni mwao wenyewe na nje ya mipaka ya matumizi ya jamiilugha hizo.

2.3 Jamiilugha uwili na Jamiilugha ulumbi

ü  Jamiilugha inayotumia lugha mbili huitwa jamiilugha uwili na jamiilugha inayotumia lugha zaidi ya mbili huitwa jamiilugha ulumbi.

ü  Jamii hizi mbili yaani jamiilugha uwili na jamiilugha ulumbi zina sifa zinazofanana, tofauti yake ni kwamba jamiilugha moja inatumia lugha mbili na nyingine inatumia lugha zaidi ya mbili.

ü  Jamiilugha ulumbi ndizo jamiilugha zinazopatikana na kuenea sehemu nyingi katika nchi mbalimbali. Kwa mfano Tanzania, Kenya, Uganda, Kanada na Zimbabwe. Kwa mfano Tanzania hutumia lugha za jamii, Kiswahili, Kiingereza na lugha nyingine za kigeni. Hii haina maana kwamba kila Mtanzania hutumia lugha hizo tatu au nne, kinachosemwa hapa ni kwamba baadhi ya wanajamiilugha huzungumza lugha mbili, tatu, nne n.k

Mambo yanayochangia kuwepo kwa jamiilugha Uwili na jamiilugha Ulumbi

Wanaisimujamii mbalimbali wakiwemo Coulmas (1997), Mekacha (2000), na wengineo wanataja sababu kadhaa za msingi zinazichangia kuwepo kwa jamiilugha uwili na jamiilugha ulumbi. Baadhi ya sababu walizotaja ni hizi zifuatazo:-

(a)    Uhamiaji

(b)   Ukoloni

(c)    Biashara

(d)   Dini

(e)    Mipaka ya kimataifa

(f)    Elimu

(g)   Lugha kuenea kwa msaada wa dola

(h)   Lugha kuenea kwa kutumia Teknolojia ya Habari na Mawasiliano (kujifunza lugha ya kigeni kupitia program ya kompyuta).

v  Mambo yanayochangia kuwepo kwa jamiilugha uwili na jamiilugha ulumbi hutofautiana kutoka jamiilugha moja hadi jamiilugha nyingine. Ni kazi ya mwanaisimujamii kuchunguza na kueleza sababu mahususi zinazochangia kuwepo kwa jamiilugha uwili na jamiilugha ulumbi katika nchi mbalimbali.

v  Katika nchi yenye jamiilugha ulumbi wanajamii wake huwa hawana umahiri wa lugha yenye repetwa inayofanana katika lugha wanayozungumza.

v  Umahiri ni uhodari  wa mtu  kuzungumza lugha vizuri kwa kiwango cha mzawa wa lughahiyo.

v  Repetwa ni jumla ya usemaji wa mtu wa kuelewa lahaja, lafudhi na lugha mbalimbali kwa kiwango cha kawaida cha kuelewana na mzungumzaji wa lugha hizo. Kwa mfano mtu anaweza kuwa na repetwa ya kuzungumza lugha moja na lahaja zake, 77lugha mbili, lugha tatu n.k. Tunasema mzungumzaji ana repetwa finyu kama mtu huyo anazungumza lugha moja tu.

v  Mtu mwenye repetwa pana ni yule ambaye ana uwezo wa kuzungumza lugha nyingi na wazungumzaji wa lugha hizo.

Matatizo ya jamiilugha ulumbi

v  Ni jambo la kawaida kwa taifa lenye jamiilugha ulumbi kuwa na matatizo mbalimbali     yanayohusu lugha zinazotumiwa na wanajamii lugha wake. Kimsingi yapo matatizo makuu mawili.

ü  Tatizo la kwanza linahusu uteuzi wa lugh ili kuchukua dhima mbalimbali za kitaifa. Taifa lenye jamiilugha ulumbi hukabiliwa na tatizo la kuchagua lugha ya taifa, lugha ya kufundishia katika mfumo wa elimu, lugha rasmi ya kuwasiliana na mataifa ya nje nakadhalika.

·         Uamuzi wowote unaofanywa na serikali wa kuchagua lugha fulani huchukua dhima ya kitaifa unapaswa uzingatie vigezo muhimu ambavyo vitahakikisha kuwepo kwa  haki na fursa sawa kwa wanajamiilugha wote waliomo katika taifa hilo.

·         Pia serikali inapaswa kuzingatia historia ya taifa husika, kuhakikisha kwamba umoja wa wanajamiilugha unaimarishwa na kuepuka upendeleo wa aina yoyote na kuzingatia idadi kuwa ya wazungumzaji wa lugha inayokusudiwa kuteuliwa.

·         Uteuzi wa lugha kuchukua dhima fulani katika taifa unapaswa kufanywa kwa makini kwa kuhusisha wataalamu mbalimbali wakiwemo wanasiasa, wanaelimu, wanahistoria, wanasosiolojia, wanaisimu na makundi mengine muhimu katika jamii.

ü  Tatizo la pili ni kujenga umoja wa kitaifa. Jamiilugha zinazotumia lugha moja ndizo      kwa asili zina umoja, mshikamano na utamaduni wenye nguvu.

·         Kujenga umoja wa kitaifa katika jamiilugha siyo kazi rahisi kwa sababu kila jamiilugha ina umoja wake, mshikamano na utamaduni wake unaokubalika na wanajamiiwake.

·         Tatizo la kujenga umoja wa kitaifa linatokana na kuchanganywa kwa tamaduni tofauti za jamiilugha mbalimbali zinazounda taifa hilo jipya.

·         Taifa jipya hukosa makubaliano ya pamoja ya dhati kuhusu aina ya utamaduni unaofaa kufuatwa na lugha ipi itumike kuziunganisha hizo jamiilugha ulumbi.